BAĞ-KUR Nedir? Kimler BAĞ-KUR Kapsamında Sigortalıdır?

×

2006 yılında yürürlüğe giren 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile tüm sosyal güvenlik kurumları SGK çatısı altında birleştirilmiştir. Bu tarihten itibaren BAĞ-KUR ayrı bir kurum olmaktan çıkmış; ancak uygulamada hâlâ kendi kapsam özelliklerini korumaktadır. Özellikle 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile netleşen kapsam, prim sistemi ve sigortalılık koşulları, bu statünün günümüzdeki temel yapısını oluşturur. Peki BAĞ-KUR nedir?

BAĞ-KUR Nedir?

BAĞ-KUR, "Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu" ifadesinin kısaltmasıdır. BAĞ-KUR, 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanun kapsamında 4/b statüsünde düzenlenmiştir. BAĞ-KUR sigortası, bağımsız çalışanların sosyal güvenlik haklarını garanti altına almak üzere kurulmuş bir sigorta sistemidir. BAĞ-KUR kapsamında sigortalı olan kişiler; sağlık, yaşlılık, malullük ve ölüm sigortasından faydalanırlar ve primlerini kendileri öderler.

BAĞ-KUR'un diğer sigorta türlerinden en temel farkı, çalışanların herhangi bir işveren bağlılığı olmadan kendi nam ve hesabına faaliyet göstermeleridir. Dolayısıyla BAĞ-KUR'lular, primlerini tamamen kendileri karşılamak zorundadır. Bugün hâlâ "BAĞ-KUR'lu olmak" deyimi, kendi işini yapan bireylerin sosyal güvenlik sistemindeki yerini tanımlamak için kullanılmaktadır.

Kimler BAĞ-KUR Kapsamında Sigortalıdır?

5510 sayılı Kanun'un 4/b maddesi uyarınca, aşağıdaki kişiler BAĞ-KUR (4/b) sigortalısı sayılır:

• Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar
• Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar
• Şirket ortaklarının sigortalılığı
• Kollektif şirketlerin ortakları
• Adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları
• Donatma iştiraki ortakları
• Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları
• Limited şirket ortakları
• Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları
• Tarımsal faaliyette bulunanlar
• Köy ve mahalle muhtarları
• 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörler
• Serbest Çalışan Avukatlar ve noterler
• İsteğe bağlı sigorta kapsamında prim ödeyen bireyler

Not: Anonim şirketlerin sadece yönetim kurulu üyesi olan ortakları 4/b sigortalısı sayılırken, diğer ortakları bu kapsamda değerlendirilmez.

SSK ile BAĞ-KUR Arasındaki Farklar Nelerdir?

Sosyal güvenlik sistemi altında tüm sigorta kolları tek çatı altında birleşmiş olsa da 4/a (SSK), 4/b (BAĞ-KUR) ve 4/c (Emekli Sandığı) arasında uygulama farkları mevcuttur:

Bu farklar, özellikle prim ödeme düzeni, sağlık hizmetlerinden yararlanma ve emeklilik koşullarında BAĞ-KUR'luların daha fazla yükümlülük altında olduğunu göstermektedir.

*İsteğe bağlı sigortalılar ve muhtar sigortalılar hariç Kuruma primlerini düzenli ödeyen 4/1-b kapsamındaki sigortalılar aylık sigorta prim ödemelerinde 5 puanlık indirimden faydalanabilmektedir.

BAĞ-KUR Sigortalılık Başlangıcı ve SGK Bildirimi Nasıl Yapılır?

Türkiye'de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların sosyal güvenlik kapsamına alınması, BAĞ-KUR (4/b) sigortalılığı ile sağlanmaktadır. Bu sigortalılık, belirli faaliyetlerin başlamasıyla otomatik olarak doğmakta ve ilgili kurumlar tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)'na bildirilmesi gerekmektedir.

1. BAĞ-KUR Sigortalılığının Başlangıç Tarihi ve Bildirimi
• Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek ya da basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ile kollektif şirket ortakları, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları ve donatma iştiraki ortakları, vergi mükellefiyetlerinin başladığı tarihten itibaren sigortalı sayılacak olup, vergi dairelerince mükellefiyetin tesis tarihinden itibaren en geç iki ay içinde Kuruma bildirilecektir. Vergi mükellefiyeti işlemlerinin iki aydan önce tekemmül ettirilmesi hâlinde mükellefiyetin tesis tarihinden (vergi mükellef bilgilerinin vergi dairesince sisteme giriş tarihi) itibaren iki ayı geçmemek üzere tekemmül tarihinden itibaren en geç 15 gün içerisinde Kuruma bildirilmesi zorunludur.
• Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı Esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerine kayıtlı olanların sigortalılığı, kayıt tarihinden itibaren başlatılacak ve bu tarih esas alınarak en geç 15 gün içinde ilgili müdürlüklerce Kuruma bildirilecektir.
• Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklarının sigortalılığı, yönetim kuruluna seçildikleri tarihte başlatılacak olup, bu tarih şirket yetkililerince en geç 15 gün içinde Kuruma bildirilecektir.
• Limited şirket ortaklarının sigortalılığı, şirketin ticaret sicil memurluğunca tescil edildiği tarihten itibaren başlatılacak olup, bu tarih ticaret sicil memurluklarınca en geç 15 gün içinde Kuruma bildirilecektir.
• Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortaklarının sigortalılığı, şirketin ticaret sicil memurluğunca tescil edildiği tarihte başlatılacak olup, bu tarih ticaret sicil memurluğunca en geç 15 gün içinde Kuruma bildirilecektir.
• Tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların sigortalılığı, bağlı oldukları ziraat odalarınca veya kendilerince bir yıl içinde bildirilmesi hâlinde odaya kaydedildikleri tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi hâlinde ise bildirimin Kuruma yapıldığı tarihten itibaren başlatılacak olup, bu tarih meslek kuruluşuna kayıt tarihinden itibaren en geç bir ay içinde ziraat odalarınca veya ziraat odasının bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerince Kuruma bildirilmek zorundadır.
• Köy ve mahalle muhtarlarının sigortalılığı, seçildikleri tarihte başlatılacak olup, muhtar seçildiklerine ilişkin mazbatalarını aldıkları tarihten itibaren en geç 15 gün içinde il veya ilçe mülki amirliklerince Kuruma bildirilecektir.
• 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörlerin sigortalılığı, lisans belgelerinin onaylanmasıyla başlayan fiili çalışmaya başladıkları tarihte başlatılacak olup, bu tarih Türkiye Jokey Kulübü tarafından en geç bir ay içinde Kuruma bildirilecektir.

Not: Bildirimlerin süresi içinde yapılmaması hâlinde, ilgili kurumlara idari para cezası uygulanabilir.

2. Sigortalının Kendi Bildirimi

Bazı durumlarda, sigortalının kendisinin SGK'ya bildirimde bulunması gerekebilir:

• Tarım faaliyeti: Tarımda kendi adına ve hesabına çalışanlar, ziraat odası veya tarım il/ilçe müdürlüklerine kayıt yaptırmamışlarsa, doğrudan SGK'ya başvurarak sigortalılıklarını başlatabilirler.
• İsteğe bağlı sigorta: Herhangi bir sigortalılık statüsünde olmayan kişiler, isteğe bağlı sigorta kapsamında SGK'ya başvurarak sigortalı olabilirler.

Önemli: Sigortalının kendisi tarafından yapılan bildirimlerde, sigortalılık başlangıç tarihi, SGK'ya yapılan başvuru tarihi olarak kabul edilir.

3. Gecikmeli Bildirim ve Sonuçları

İlgili kurumların bildirimleri süresi içinde yapmaması durumunda, SGK, sigortalılığı geriye dönük olarak başlatabilir. Bu durumda, sigortalıya geçmişe dönük prim borcu tahakkuk ettirilir. Ayrıca, ilgili kuruma idari para cezası uygulanabilir.

Örnek: Bir kişi 1 Ocak 2025 tarihinde vergi mükellefi olmuş, ancak vergi dairesi SGK'ya bildirimi 1 Nisan 2025 tarihinde yapmışsa, SGK, sigortalılığı 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren başlatır ve bu tarihten itibaren prim borcu tahakkuk ettirir.

4. BAĞ-KUR Sigortalılık Belgesi (İB Formu)

BAĞ-KUR sigortalılığına ilişkin işlemlerde, Sigortalılık Belgesi (İB Formu) düzenlenmesi gerekebilir. Bu belge, ilgili kurumlar tarafından onaylandıktan sonra SGK'ya sunulur. İB Formu, SGK müdürlüklerinden temin edilebilir.

BAĞ-KUR sigortalılığı, belirli faaliyetlerin başlamasıyla otomatik olarak doğmakta ve ilgili kurumlar tarafından SGK'ya bildirilmesi gerekmektedir. Ancak, bildirimlerin süresi içinde yapılmaması durumunda, sigortalıya geçmişe dönük prim borcu tahakkuk ettirilebilir ve ilgili kurumlara idari para cezası uygulanabilir. Bu nedenle, sigortalıların kendi durumlarını takip etmeleri ve gerektiğinde SGK'ya başvuruda bulunmaları önemlidir.

BAĞ-KUR Sigortalılığı Ne Zaman Biter?

BAĞ-KUR sigortalılığı, bağımsız çalışmanın sona ermesiyle birlikte sona erer. Örneğin:

• Vergi kaydının terki
• Şirket ortaklığının sona ermesi (hisse devri, tasfiye vb.)
• Tarımsal faaliyetlerin sonlandırılması
• Kooperatif ortaklığından çıkma
• Muhtarlık görevinin sona ermesi
• İsteğe bağlı sigortanın dilekçeyle iptali

Ancak BAĞ-KUR sigortalılığının sona erebilmesi için bu durumların SGK'ya ilgili kurumlar veya sigortalı tarafından bildirilmesi gerekir. Aksi hâlde prim tahakkuku devam eder ve borç oluşur.

Not: 2008 sonrası dönemde otomatik tescil uygulamaları sayesinde çoğu sigortalılık durumu sistemde doğrudan başlatılsa da bitiş işlemleri hâlen manuel olarak takip gerektirir. Bu da gecikmeli bildirimlerde ciddi prim yükü doğurabilir.

BAĞ-KUR Emekliliği İçin Gündemde Olan Düzenlemeler

Prim Gün Sayısında Eşitleme: 2025 yılı itibarıyla, BAĞ-KUR sigortalıları için emeklilikte gerekli olan prim ödeme gün sayısının 9.000'den 7.200'e düşürülmesi yönünde bir düzenleme planlanmaktadır. Bu düzenleme hayata geçerse, BAĞ-KUR'lular SSK ve Emekli Sandığı sigortalılarıyla eşitlenmiş olacak ve 5 yıl erken emeklilik imkânı elde edeceklerdir.

Kapsam: Bu düzenlemeden, özellikle 10 kişiden az çalışanı olan küçük esnaflar (bakkal, kasap, berber vb.) ve çiftçiler yararlanabileceği planlanmaktadır. Ayrıca, 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olan ve Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) kapsamında bulunan BAĞ-KUR'luların da bu düzenlemeden faydalanabileceği değerlendirilmektedir.

Yaş Şartı: Prim gün sayısının düşürülmesi hâlinde, emeklilik yaşı şartında bir değişiklik öngörülmemektedir. Yani, kadınlar için 58 yaş, erkekler için 60 yaş şartı devam edeceği değerlendirilmektedir.

Sonuç

BAĞ-KUR, Türkiye'de kendi adına çalışan bireylerin sosyal güvenlik sistemindeki temel dayanağını oluşturur. Ancak bu statüye ilişkin sorumluluklar daha fazladır. Prim ödeme zorunluluğu, kesintisiz bildirim takibi ve sağlık hizmetlerine erişim için borçsuzluk şartı gibi konular önem arz etmektedir.

Gerekli şartların doğru tespiti ve bildirim süreçlerinin zamanında yapılması hem prim borçlarının hem de ileride alınacak emekli maaşının doğrudan belirleyicisidir.