Bordronuzu Anlamanız için
Dikkate Almanız Gereken Detaylar

Ücret

Ücret, işverene tabi belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışan personele hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Yabancıların Türkiye'deki mevzuatta genel olarak karıştırdıkları konu, herhangi bir isimle yapılan ödemeden sosyal güvenlik primi ya da gelir vergisine tabi tutulmadan ödenip ödenemeyeceği konusudur. Belirli istisnalar dışında genel olarak ayni veya nakdî ödemelerden sosyal güvenlik (SGK) primi ve gelir vergisi kesilmesi esastır. Kesilen sosyal güvenlik priminin bir tavanı varken, gelir vergisi artan oranlı olarak uygulanmaktadır ve kümülatif gelir dikkate alınarak hesaplanmaktadır.

Brüt Maaş Kavramı: Türk İş Hukukunda, brüt maaşın tanımı çalışanlar tarafından kazanılan maaş olarak yapılmaktadır. Ancak, devletin çalışanların sosyal güvenlik ve vergi yükümlülüklerine istinaden zorunlu olarak kesinti uygulaması dolayısıyla, bu tutar çalışanların eline tam olarak geçmemektedir. Bu kesintiler brüt maaş üzerinden uygulanır ve çalışanlar adına işverenler tarafından ilgili mercilere ödenir. Kesintilere tabi olan bu kalemler için yapılacak ödemelerden aslında çalışanlar sorumlu olmakla birlikte, bu tutarların ödemesini ve tahsilatını işverenler ve devlet için kolaylaştırmak için, işverenlerin aracı olduğu bir kaynakta kesinti yoluna gidilmiştir. Bu kesintiler, gelir ve damga vergileri, SGK işçi primi ve işsizlik sigortasını içermektedir.

Brüt Maaş = Net Maaş + SGK İşçi Primi + İşsizlik Sigortası (İşçi Payı) + Gelir Vergisi + Damga Vergisi

Net Maaş Kavramı: Net maaş, brüt maaşın kesintilerden sonra kalan miktarını ve çalışanın eline geçen toplam tutarı temsil etmektedir.

Net Maaş = Brüt Maaş – SGK İşçi Primi – Gelir Vergisi – Damga Vergisi – İşsizlik Sigortası (İşçi Payı)

İşveren için Çalışanın Toplam Maliyeti = Brüt Maaş + SGK İşveren Primi + İşsizlik Sigortası (İşveren Payı)

İşveren, SGK işveren primi ve işsizlik sigortası kalemleri için kesinti uygulamakla yükümlü olduğundan, çalışanın işveren üzerindeki toplam maliyet yükü brüt maaştan daha yüksek olmaktadır. Kısaca, bu fark belirtilen kesintilerin işveren payından kaynaklanmaktadır.

Farklı Şekillerde Ödeme

Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.

Ücretin Ödenme Koşulları

Ücret, çalışanın banka hesabına para olarak ödenir. Senet, mal veya benzeri herhangi bir şekilde ödenemez. Döviz tipinden belirlenmişse, ödeme günündeki döviz alış kuruna göre Türk parası cinsinden ödenebilir. Ödeme süresi; en az haftada bir, en çok ayda bir yapılacak şekilde düzenlenebilir. Ücret alacaklarında zaman aşımı süresi beş yıldır.

Ücretin Saklı Kısmı

Çalışanların aylık ücretlerinin ¼'ünden fazlası haczedilemez ve başkasına devir ve temlik olunamaz. İcra kesintileri, aksi belirtilmediği sürece, maaş ödeme gününden itibaren 7 gün içinde ilgili icra müdürlüğü hesabına yatırılmalıdır. Bakmakla yükümlü oldukları aile bireyleri için hâkim tarafından takdir olunan nafaka borcu alacakları için ise bir sınırlama bulunmamaktadır.

Sosyal Güvenlik Sistemi ve Genel Olarak Primler

Türkiye'de sosyal güvenlik kanunu bireylerin sağlık hizmetleri ve emeklilik bakımından güvence altına alınmasını hedefler. Bu haklardan yararlanma şartları ilgili kanun ve yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Buna göre değişen kanun ve uygulamalar ile farklı prim sistemleri ve koşullarla emeklilik hakkı kazanılır. Emeklilik hakkı prim ödeme gün sayısı, hizmet süresi, başlangıç tarihi, yaş ve cinsiyet olarak farklılıklar gösterir. Kamusal sağlık hizmeti ile ilgili imkânlardan sürekli yararlanmak için ödenen primin devamlılığı önemli koşullardan biridir.

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Prim Kesintileri

Sosyal güvenlik kesintisi, belirli istisnalar dikkate alınarak brüt ücret toplamı üzerinden hesaplanmaktadır.

SGK Prim Dağılımları

Normal Çalışan

Emekli Çalışan

Sosyal Sigorta Primi kesintisi uygulanırken brüt maaş temel alınmakta ve brüt maaşın %34,5'ine tekabül eden bu kesintinin toplam tutarını işçi ve işveren payları oluşturmaktadır. Toplam SGK priminin bileşenleri olan işçi ve işveren payları, brüt maaşın sırasıyla %14'ü ve %20,5'i olarak hesaplanmakta ve işveren tarafından takip eden ayın son gününe kadar olan süre içerisinde ödemeleri yapılmaktadır. İşveren, çalıştırdığı işçilerin tamamının sigortalı olduğu ve işçi ve işveren SGK prim ödemelerini zamanında yaptığı takdirde, SGK primi işveren payı üzerinden %5 oranında uygulanan hazine indiriminden yararlanabilmektedir. Ödenecek primin hesaplamasında temel alınacak değişkeni belirlemek için devletin belirlediği asgari ve azami bazlı tutarların brüt maaş ile kıyaslamasının yapılması gereklidir. Brüt maaşın asgari bazlı tutardan düşük olması durumunda, asgari tutar ve buna karşılık olarak brüt maaşın azami seviyenin üzerinde olması durumunda, azami bazlı tutarın hesaplamada dikkate alınması gerekir.

• Sosyal Sigorta Primi (İşçi Payı) = Brüt Maaşın %14'ü
• Sosyal Sigorta Primi (İşveren Payı) = Brüt Maaşın %20,5'i
• Sosyal Sigorta Primi (Toplam) = Brüt Maaşın %34,5'i

Emekli statüsünde çalışan kişiler için SGK primi oranları farklı uygulanmaktadır.

• Sosyal Sigorta Primi (İşçi Payı) = Brüt Maaşın %7,5'i
• Sosyal Sigorta Primi (İşveren Payı) = Brüt Maaşın %24,5'i
• Sosyal Sigorta Primi (Toplam) = Brüt Maaşın %32'si

SGK istisnaları

Sosyal Güvenlik Kanunu bazı yardım ve tazminatlarda prim yükünü hafifletmek için bunları istisna kapsamına almıştır. Bu ödemelerden yapılan prim kesintisi farklı hesaplama kuralları ile bordroya yansıtılmaktadır.

Örnek olarak bu istisnalar belirli oranlarda aşağıdaki durumlarda uygulanır:

• Nakdi Yemek Parası, her bir gün için asgari ücretin günlük tutarının bir yüzdesi,
• Çocuk Zammı, en fazla iki çocuk için asgari ücretin yüzdesi,
• Ayni yardımlar (belirli kurallar dahilinde),
• Ölüm, doğum ve evlenme yardımları,
• Görev yollukları, seyyar görev tazminatları,
• Kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme,
• Keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları,
• İşverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin %30'unu geçmeyen özel sağlık sigortası ve Bireysel Emeklilik (BES) katkı payları tutarları.

Devreden SGK Nedir?

İşsizlik sigortasında brüt maaş temel alınır ve brüt maaşın sırasıyla %1 ve %2'sine tekabül eden kesintinin işçi ve işveren payları toplam işsizlik sigortasını temsil eder ve brüt maaşın %3'ünden oluşur. İşveren, yukarıda belirtilen SGK primi ile bu işsizlik sigortası kesintisini en geç bir sonraki ayın son gününde ödemek ile yükümlüdür. İşsizlik sigortası kesintisi hesaplama yöntemi SGK primi hesaplamasında kullanılan yöntem ile aynıdır.

• İşsizlik Sigortası (İşçi Payı) = Brüt Maaşın %1'i
• İşsizlik Sigortası (İşveren Payı) = Brüt Maaşın %2'si
• İşsizlik Sigortası (Toplam) = Brüt Maaşın %3'ü

Emekli statüsünde çalışanlar için işsizlik primi hesaplanmamaktadır.

Gelir vergisi, devlet tarafından işletmelerin ve şahısların elde ettiği finansal gelire uygulanmakta olup çalışanlar durumunda elde edilen maaş geliri üzerinden alınmaktadır. İşverenler bu vergi için brüt maaşın gelir vergisine tabi olmayan SGK primi ve İşsizlik Sigortası kesintileri düşüldükten sonraki kalan kısmına kesinti uygulamakla ve bu tutarı çalışan adına takip eden ayın 26'sına kadar vergi dairesine ödemekle yükümlüdür.

Türkiye'de ücret gelirlerinde kümülatif gelir üzerinden artan oranlı bir vergilendirme sistemi geçerlidir. Verginin matrahı aşağıdaki şekilde bulunur.

Gelir Vergisi Matrahı = Brüt Maaş – SGK İşçi Primi – İşsizlik Sigortası (İşçi Payı)

Gelir İdaresi'nin vergi tarifesine göre, gelir vergisi oranı, belirlenen kümülatif gelir kademelerine göre değişiklik göstermektedir. Kümülatif gelir vergisi matrahı yıllık bazda takip edilir ve her yıl başında sıfırlanır.

Tarifeye göre, gelir seviyesi bir üst kademeye girdiği takdirde, gelirin bir önceki kademenin üst limitine kadar olan kısmı için standart tutarda bir vergi alınmakta olup kalan kısmı için alt kademedekinden ayrı bir vergi oranı uygulanır. Gelir vergisi uygulamasında tabi olunan en yüksek oran %40'tır. Gelir vergisinin tutarı aşağıdaki şekilde hesaplanır.

Gelir Vergisi Tutarı = Gelir Vergisi Matrahı x Gelir Vergisi Oranı (%)

Gelir Vergisi İstisnaları

Personelin gelir vergisi ödemesinde çeşitli istisnalar yoluyla elde edilen net ücretin arttırılması hedeflenmektedir. Burada gelir vergisinden indirim olanağı sağlayan bazı maddeleri aktaracağız. Gelir vergisi indirimleri oldukça detaylı bilgi ve karmaşık hesaplama kurallarına hakimiyet gerektirmektedir.

• İş yeri veya iş yerinin müştemilatı dışında kalan yerlerde yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatlere ilişkin istisna (günlük ücret bedelinin her yıl açıklanan tutara göre bir kısmı),
• Çocuk Yardımı (yaş aralıklarına göre),
• Evlenme ve doğum yardımları,
• Bireysel emeklilik sistemi ve çeşitli özel sigortalar,
• Sakatlık derecesine göre yapılan indirimler.

BES Nedir?

Bireysel Emeklilik Sistemi (kısaca "BES"), çalışanların aktif çalışma yaşamları boyunca oluşturdukları birikimleri uzun vadeli yatırıma yönlendirerek emeklilik dönemlerinde yaşam standartlarını koruyabilecekleri bir gelir elde etmelerini kolaylaştıran özel emeklilik sistemidir. Çalışanlar bu sisteme gönüllü katılarak sosyal güvenlik sisteminin sağladığı emeklilik gelirine ek bir gelir oluşturur.

Sosyal Güvenlik ve BES Farkı

4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu uyarınca yürürlüğe giren BES; tasarrufların toplanması, değerlendirilmesi ve kişiye toplu para ya da maaş ödenmesi esasına dayanmaktadır. Bu sistem, Sosyal Güvenlik Kurumu'nda mevcut olan sağlık hizmetleri veya diğer hizmetleri sunmaz. BES, zorunlu sosyal güvenlik sisteminin alternatifi değil, tamamlayıcısıdır.

İşveren Katkılı BES

Bireyler kendi adlarına sisteme doğrudan katılabildikleri gibi, bu kişilerin işverenleri de grup emeklilik sözleşmesi yoluyla çalışanlarını sisteme katabilirler. Grup emeklilik sözleşmesi akdeden işverenler, çalışanları adına ödedikleri katkı paylarını (ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %15'ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacak şekilde), doğrudan gider yazabilirler. İşveren tarafından sağlanan menfaatler çeşitli şekillerde uygulanabilmektedir.

Otomatik Katılım Sistemi

4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu'nun 1 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren otomatik katılıma ilişkin hükümleri uyarınca, işverenler belirli koşullar çerçevesinde çalışanlarını Otomatik Katılım Sistemi'ne (OKS) dahil etmekle yükümlüdür. Bu çerçevede işverenler, çalışanlarının, özel sektör için prime esas kazançlarının, kamu için ise emeklilik keseneğine esas aylığın en az %3'ünü çalışanın bordrosunda kesinti yaparak sisteme aktarırlar. Çalışanlar bu sistemde dilediği kadar kalma hakkına sahiptir.

Türkiye'de Damga Vergisi 488 sayılı kanun ile düzenlenmiştir. Damga vergisinin sorumluları (mükellefleri) belirli bir bedel barındıran kâğıtları imzalayan kişiler olarak belirlenmiştir. Diğer bir deyişle sözleşmeyi imzalayan taraflar damga vergisinin hesaplanmasından ve ödenmesinden sorumludur. Kanun'da yer aldığı şekliyle maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, aidat, ihtisas zammı, ikramiye, yemek ve mesken bedeli, harcırah, tazminat ve benzeri her ne adla olursa olsun hizmet karşılığı alınan paralar (avans olarak ödenenler dahil) damga vergisinin konusuna girmektedir.

Damga vergisi brüt ödemeler toplamı üzerinden hesaplanıp bu tutar üzerinden kesinti uygulanarak alınmaktadır. Damga vergisi için uygulanan oran %0,759 (binde 7,59)'dur.

Damga Vergisi = Brüt Ödemeler Toplamı x Damga Vergisi Oranı (%0,759)

Örneğin, brüt ücret 20.000,00 TRY ve o ay yapılan ek bir ödemenin de brütü 2.500,00 TRY ise damga vergisi alttaki gibi hesaplanır.

[(20.000,00 + 2.500,00) * 7,59] / 1000 = 170,78 TRY

Ücretliden kesilen damga vergisi işveren tarafından beyanname ile vergi dairesine ödenmektedir.

Ücret ödemeleri dışındaki damga vergileri, işlemin özelliğine göre farklı oranlarda uygulanmaktadır. Örneğin, ücret üzerinden hesaplanan damga vergisi dışında, ödenmesi gereken vergiler beyan edilirken ayrıca bir beyanname damga vergisi (sabit tutarlı) ödenir. Herhangi bir ticari sözleşme eğer bir tutar ihtiva ediyorsa bu sözleşme üzerinden de güncel oranlarla hesaplanarak bir damga vergisi ödenecektir. Yine benzer şekilde kira sözleşmelerinde de damga vergisi hesaplanmaktadır.